Na wstępie tego artykułu przedstawionych zostanie kilka, absolutnie podstawowych informacji dotyczących uprawnień kobiety, która rodzi dziecko.
Co mówi prawo?
Gdy interesuje cię tekst jakiegokolwiek aktu prawnego, wystarczy wpisać w wyszukiwarkę Google „Dziennik Ustaw” i numer pozycji. Dostęp do oryginalnego tekstu umożliwia zapoznanie się z nim bez ryzyka ewentualnych przekłamań interpretacyjnych! Czasami, by uniknąć błędu, warto jest, sprawdzić swoje prawa właśnie tam!
Zagadnienia uprawnień do wszelkiego typu urlopów przysługujących z tytułu urodzenia dziecka są szczegółowo uregulowane:
- w Kodeksie Pracy, czyli w ustawie, której aktualnie obowiązujący tekst jednolity opublikowany został w Dzienniku Ustaw z 2023 roku, poz. 1465 z późniejszymi zmianami;
- w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków opublikowanym w Dzienniku Ustaw z 2023 r. poz. 937;
- w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, opublikowanej w Dzienniku Ustaw z 2023 r. poz. 2780 z późniejszymi zmianami.
Urlop macierzyński
Jest to obowiązkowy urlop, do którego prawo nabywa każda pracownica, która urodziła dziecko. Prawo to przysługuje bez względu na rodzaj umowy o pracę, na podstawie której kobieta-matka jest zatrudniona.
Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:
- 20 tygodni przy pierwszym dziecku;
- 31 tygodni w przypadku urodzenia bliźniąt;
- w przypadku jednoczesnego urodzenia większej ilości dzieci, na każde urodzone dziecko powyżej dwóch, przysługuje dodatkowo 2 tygodnie urlopu.
Jeżeli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem, to urlop macierzyński rozpoczyna się w dniu porodu. Po porodzie matka musi obowiązkowo wykorzystać 14 tygodni urlopu.
Uwaga!
Pracownica może zrezygnować z 6 tygodni urlopu i powrócić do pracy, pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ojciec wychowujący dziecko będący pracownikiem, albo gdy ojciec dziecka jest ubezpieczony i w celu sprawowania tej opieki przerywa działalność zarobkową.
Czego nie może robić pracodawca w trakcie urlopu macierzyńskiego?
W okresie ciąży i w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego (od chwili złożenia wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego lub jego części), aż do momentu zakończenia tego urlopu pracodawca nie może:
- podejmować działań będących przygotowaniami do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy;
- zrealizować wypowiedzenia ani rozwiązania stosunku pracy za wyjątkiem sytuacji uregulowanych przez prawo w sposób szczególny (m.in.: bez wypowiedzenia z winy pracownicy, z uwagi na likwidację lub stan upadłości pracodawcy).
Obowiązki pracodawcy w chwili zakończenia urlopu macierzyńskiego
Pracodawca ma obowiązek dopuszczenia do pracy na stanowisku tożsamym z tym, które osoba powracająca z urlopu macierzyńskiego zajmowała przed jego rozpoczęciem. Jeśli jest to niemożliwe, pracodawca ma obowiązek zapewnić stanowisko równorzędne i na warunkach adekwatnych do warunków obowiązujących w sytuacji, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu macierzyńskiego.
Co po urlopie macierzyńskim?
Po zakończonym urlopie macierzyńskim można powrócić do pracy na warunkach opisanych powyżej. Można też skorzystać z przysługującego prawa do tzw. urlopu rodzicielskiego. Co to jest?
Urlop rodzicielski
Po urlopie macierzyńskim przysługuje prawo do tak zwanego urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka- pracownikom w wymiarze:
- do 41 tygodni w przypadku, urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 43 tygodni w przypadku porodu mnogiego.
Dzielenie się urlopem rodzicielskim przez rodziców
Z urlopu rodzicielskiego mogą korzystać jednocześnie oboje rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może być dłuższy od ogólnego wymiaru. Każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.
Urlop rodzicielski jest udzielany albo jednorazowo w pełnym wymiarze, albo nie więcej niż w 5 częściach i nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat życia.
Uwaga!
Niewielu rodziców wie, że w trakcie urlopu rodzicielskiego może wrócić do pracy na specjalnie przewidzianych zasadach. Jeśli tylko pracodawca wyrazi na to zgodę, można świadczyć pracę w niepełnym wymiarze godzin (maksymalnie do pół etatu). W takim przypadku urlop rodzicielski można wydłużyć nawet do 64. tygodni (w przypadku dwójki lub więcej dzieci do 68 tygodni).
Dlaczego powrót do pracy jest trudny?
Obowiązujące prawo pracy chroni kobietę-matkę. To wydaje się absolutnie naturalne. Ale prawo jest prawem, a życie jest życiem. Nawet gdy założymy, że ta szczególna ochrona prawna w praktyce funkcjonuje bez zarzutu, to powrót do pracy jest dla wielu mam trudnym doświadczeniem. Dlaczego tak jest? Przede wszystkim dlatego, że związek emocjonalny z małym dzieckiem jest bardzo silny. Sprawne funkcjonowanie w pracy, niczym niezaburzone wykonywanie obowiązków służbowych poza tym związkiem (oczywiście przy założeniu, że maluch będzie miał zapewnioną w czasie pracy jego mamy właściwą opiekę), nie ma co ukrywać, jest skomplikowane. Trzeba także zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt tego zagadnienia. Urlop z tytułu opieki nad maluchem nie jest przecież wcale taki krótki. To przerwa w uczestniczeniu w życiu firmy. Jakże często zdarzają się sytuacje, że po takim czasie kobiety po prostu nie wiedzą, na co mogą liczyć, gdy zechcą wrócić do pracy po zakończeniu urlopu.
Czyli planowanie powrotu do pracy rodzi konkretne wątpliwości. Jakie?
- czy mogę spokojnie wrócić do pracy?
- czy mnie tam przyjmą, i jak mnie przyjmą?
- jeśli mnie przyjmą, to czy na to samo stanowisko?
- a jeśli to będzie inne stanowisko, to jakie ono będzie?
- czy sobie z tym wszystkim potrafię poradzić?
- a co z maluchem? Jaką opiekę mu zapewnić?
Można choć trochę sobie pomóc! Trzeba spróbować zaplanować swój ewentualny powrót do pracy w taki sposób, aby stał się on pozytywnym doświadczeniem.
Po pierwsze zadbaj o relację z pracodawcą przed urlopem
Jeśli ciąża przebiega normalnie, poinformuj o niej pracodawcę odpowiednio wcześnie, tak by miał czas się na to przygotować. Czasem to niestety nie działa, ale cóż, gdy zadziała daje naprawdę dobre efekty.
Jeśli się da, to porozmawiaj spokojnie z szefową lub z szefem. Omów opcje na powrót do pracy, bo jest ich kilka. Niech pracodawca wie, co zamierzasz. Ułóżcie wspólnie plan działania i jeśli tylko sytuacja na to pozwoli, trzymajcie się tych ustaleń. Traktowanie pracodawcy jak partnera, a nie jak wroga bardzo się opłaca. Uczciwe podejście i przyjazne stosunki z pracodawcą stwarzają dogodne warunki powrotu do pracy.
Po drugie znaj swoje prawa związane z karmieniem piersią i z opieką nad małym dzieckiem
- z tytułu karmienia dziecka piersią masz prawo, do zmniejszenia wymiaru czasu pracy do 7 godzin pracy dziennie;
- jako matka karmiąca piersią jedno dziecko masz prawo do 2 przerw w pracy, każda po 30 minut na karmienie. Przerwy te możesz połączyć w jedną przerwę trwającą 60 minut. Matki karmiące więcej niż jedno dziecko mają prawo do 2 przerw po 45 minut każda;
- kobieta lub ojciec dziecka ma prawo do dwóch dni w roku dodatkowego urlopu, z tytułu tak zwanej opieki nad dzieckiem zdrowym. W przypadku choroby dziecka zwolnienie z pracy wystawia lekarz.
Pamiętaj!
Współcześnie nie tylko przepisy, ale również możliwości technologiczne są bardzo przyjazne rodzicom małych dzieci. Praca zdalna czy hybrydowa jest szalenie wygodnym rozwiązaniem na bezproblemowy powrót do pracy.
Dobrze jest być na bieżąco. Urlop macierzyński jest długi, a urlop rodzicielski jeszcze dłuższy. W niektórych branżach to jak przysłowiowe „lata świetlne”. Dlatego, gdy istnieje tylko taka możliwość, trzeba starać się, zawodowo nie zostawać w tyle, śledzić trendy i nowinki, tak by w chwili powrotu do pracy nie odstawać z wiedzą zawodową.
Nie powinno się zrywać kontaktów ze współpracownikami, w miarę możliwości spotkania firmowe to dobry pomysł! Nie wypada się wtedy z gry i pozostaje się pracownikiem danej organizacji.
Po trzecie data powrotu do pracy i kwestie opieki dla dziecka powinna być doskonale zorganizowana
Żadnej prowizorki! Nic się samo nie ułoży! Miejsce w żłobku lub zatrudnienie opiekunki trzeba zacząć załatwiać na kilka miesięcy przed planowanym końcem urlopu. Stres związany z brakiem odpowiedniej opieki dla maluszka może skutecznie zaprzepaścić wszystkie plany!
Po czwarte pamiętaj o niezbędnych formalnościach!
Nawet jeśli przed odejściem na urlop data powrotu do pracy była już z góry ustalona z pracodawcą, trzeba pamiętać, by w odpowiednim czasie złożyć wniosek o powrót do pracy po urlopie macierzyńskim, czy też rodzicielskim. W razie powrotu do pracy bezpośrednio po urlopie macierzyńskim trzeba we wniosku napisać, że nie będzie się korzystać z urlopu rodzicielskiego.
A po piąte i najważniejsze, trzeba swój i swego dziecka dzień na nowo zaplanować
Po urodzeniu malucha matka nie żyje swoim rytmem dnia, ale żyje rytmem swojego dziecka! Powrót do pracy oznacza prawdziwą rewolucję także dla dziecka. Dla malucha zmiana godzin snu, czy wczesne pobudki jest dokładnie tak samo trudna, jak dla jego mamy. Jeśli dziecko będzie chodzić do żłobka, koniecznie trzeba wcześniej zadbać o jego adaptację w nowym środowisku. Dla wielu dzieci nie jest to łatwa sprawa. Lepiej jest przebrnąć przez ten pierwszy okres jeszcze w trakcie urlopu, by móc się potem skupić na powrocie do pracy.
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że dobrze zaplanowany powrót do pracy po urlopie macierzyńskim (rodzicielskim) minimalizuje stres z tym związany. Współczesne możliwości technologiczne stwarzają doskonałe warunki pracy dla młodych rodziców (np. praca zdalna) i w miarę możliwości koniecznie trzeba to wykorzystać. Zmienia się podejście pracodawców do powracających z urlopu matek, zaczęło im zależeć na wizerunku przyjaznego miejsca pracy, bo osiągają z tego tytułu konkretne korzyści. Zaplanuj swój powrót do pracy wcześnie i konsekwentnie realizuj swój plan.
